News

W najnowszym numerze czasopisma "Szkło i Ceramika" ukazał się ciekawy artykuł autorstwa mgr Agnieszki Duckiej, zastępcy Lidera Grupy Badawczej Ceramika, Centrum Ceramiki i Betonów.

"Stan prawny i wymogi bezpieczeństwa dla ceramiki mającej kontakt z żywnością"

Zanim żywność zostanie spożyta, ma kontakt z wieloma materiałami i wyrobami w trakcie produkcji, przetwarzania, przechowywania, przygotowania oraz serwowania. Te ostatnie, z którymi wszyscy mamy do czynienia, to sztućce oraz naczynia stołowe, w tym naczynia ceramiczne. Takie materiały i wyroby określa się mianem „materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością”.

Materiały te powinny być wystarczająco obojętne, aby ich składniki nie oddziaływały na jakość żywności oraz były bezpieczne dla nas, konsumentów, i nie miały negatywnego wpływu na nasze zdrowie. 
Aby zapewnić bezpieczeństwo materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością wprowadzono szereg wymogów prawnych. Materiały muszą odpowiadać przede wszystkim wymaganiom określonym w rozporządzeniu (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylającemu dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG (Dz. Urz. L338/4 z 2004r.). Rozporządzenie ma zastosowanie do wszystkich materiałów i wyrobów, w tym aktywnych i inteligentnych materiałów, czyli materiałów, których zadaniem jest poprawa stanu opakowanej żywności i przedłużenie jej okresu przydatności do spożycia.

Rozporządzenie nie ma zastosowania wyłącznie do:
→ materiałów i wyrobów dostarczanych jako antyki,
→ materiałów pokrywających lub powlekających, które stanowią część środków spożywczych, a zatem mogą zostać spożyte wraz z nimi (np. materiały pokrywające ser w postaci skórki),
→ stacjonarnych instalacji wodociągowych, publicznych lub prywatnych¹

Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1935/2004 grupy materiałów i wyrobów wymienione w Załączniku nr I poza przepisami ogólnymi zawartymi w treści rozporządzenia, dodatkowo zostały objęte szczegółowymi środkami prawnymi UE. W grupie tej znalazły się między innymi materiały i wyroby ceramiczne, dla których szczegółowe wymagania zawierają dyrektywa Komisji 2005/32/WE z dnia 29 kwietnia 2005r. zmieniająca dyrektywę Rady 84/500/EWG w odniesieniu do deklaracji zgodności i kryteriów skuteczności metody analizy w przypadku wyrobów ceramicznych przeznaczonych do kontaktu ze środkami spożywczymi oraz dyrektywa Rady 84/500/EWG z dnia 15 października 1984 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących wyrobów ceramicznych przeznaczonych do kontaktu ze środkami spożywczymi. Dyrektywa Rady 84/500/EWG dotyczy możliwej migracji ołowiu i kadmu z wyrobów ceramicznych, podaje podstawowe zasady oraz metody analizy do określenia migracji kadmu i ołowiu oraz dopuszczalne limity tych pierwiastków. Obie dyrektywy zostały wdrożone do zastosowania na mocy Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 stycznia 2008 r. (Dz. U. 2008, Nr 17 poz. 113)². 
Migracja kadmu i ołowiu z wyrobów ceramicznych może dotyczyć przede wszystkim wyrobów wypalanych w zbyt niskiej temperaturze, produkowanych z udziałem szkliwa ołowiowego, bogato zdobionych naszkliwnie z udziałem kalkomanii zawierającej pigmenty ołowiowe i kadmowe. W UE odchodzi się od stosowania szkliw ołowiowych, a do pigmentów, tam gdzie jest to możliwe, stosuje się zamienniki związków kadmu i ołowiu. Ścisłych kontroli wymagają wyroby sprowadzane do UE np. z Chin. 

Zgodnie z dyrektywą Rady 84/500/EWG ilości ołowiu i kadmu uwalniane z wyrobów ceramicznych nie mogą przekraczać ustanowionych poniżej limitów:

Wyrób ceramiczny, dla którego maksymalne dopuszczalne ilości ołowiu i kadmu nie zostały przekroczone o więcej niż 50%, spełnia wymagania dyrektywy, o ile co najmniej trzy inne wyroby o takim samym kształcie, wymiarach, ozdobach i szkliwie zostaną poddane badaniu przeprowadzonemu zgodnie z warunkami ustanowionymi w załącznikach I i II i średnie ilości ołowiu i/lub kadmu uwolnione z powyższych wyrobów nie przekraczają ustalonych limitów, przy czym dla żadnego z powyższych wyrobów limity nie mogą zostać przekroczone o więcej niż 50 %³. 
Należy pamiętać, że kadm i ołów nawet w śladowych ilościach mogą stanowić zagrożenie dla ludzkiego zdrowia. Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Substancji Dodatkowych (JECFA) podaje, że tolerowane tygodniowe pobranie ze wszystkich źródeł (PTWI) dla ołowiu wynosi 0,025 mg Pb/kg masy ciała zaś kadmu – 0,007 mg/kg masy ciała. W opinii z 2009 r. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) uzasadnia konieczność obniżenia tolerowanego pobrania tygodniowego dla kadmu do 2,5μg/kg masy ciała⁴. Są to ilości sumaryczne, na które składają się ilości ołowiu i kadmu pobierane również z innych źródeł, innych zanieczyszczeń żywności, wody i powietrza. 
Zestawione w tabeli limity mogą się wydać bardzo duże w stosunku do ilości tolerowanego tygodniowego pobrania, należy jednak wziąć pod uwagę, że do określenia migracji ołowiu i kadmu z naczyń używa się płynu modelowego, jakim jest 4% kwas octowy pozostający w kontakcie z naczyniem przez 24 godziny. Żywność przez nas spożywana ma mniejszą moc chemiczną niż stosowany kwas i czas jej kontaktu z talerzem czy kubkiem jest z reguły krótszy. 
W Laboratorium Badawczym Sieci Badawczej Łukasiewicz – ICiMB, w Grupie Badawczej Ceramika wykonywane są badania ilości uwalnianego ołowiu i kadmu z naczyń ceramicznych i szklanych zgodnie z normami PN-EN 1388-1:2000+Ap1:2002 Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z produktami spożywczymi. Powierzchnie krzemianowe. Oznaczanie ołowiu i kadmu uwalnianego z wyrobów ceramicznych oraz PN–EN 1388-2:2000 Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z produktami spożywczymi. Powierzchnie krzemianowe. Oznaczanie ołowiu kadmu uwalnianego z powierzchni krzemianowych wyrobów innych niż wyroby ceramiczne. 

Wyroby ceramiczne na wszystkich etapach wprowadzenia do obrotu, włączając etap sprzedaży detalicznej, muszą mieć załączoną pisemną deklarację zgodną z art. 16 rozporządzenia (WE) nr 1935/2004 stwierdzającą, że są one zgodne z przepisami o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością mającymi wobec nich zastosowanie. Pisemna deklaracja zawiera następujące informacje:
→ nazwę i adres firmy produkującej wyrób ceramiczny oraz nazwę i adres importera wprowadzającego wyrób na terytorium Wspólnoty Europejskiej,
→ dane identyfikujące wyrób ceramiczny,
→ datę wydania deklaracji,
→ potwierdzenie, że wyrób spełnia odpowiednie wymagania dyrektywy Komisji 2005/31/WE oraz dyrektywy Rady 84/50/EWG.

Dokumentacja potwierdzająca zgodność wyrobu ceramicznego z wymaganiami dyrektyw powinna:
→ zawierać wyniki badań laboratoryjnych wskazujące, że wyroby spełniają wymagania przepisów w zakresie dopuszczalnych limitów migracji ołowiu i kadmu, z uwzględnieniem warunków badania i danych laboratorium wykonującego badania,
→ umożliwić łatwe zidentyfikowanie wyrobów, dla których została wydana,
→ być aktualizowana w przypadku zmian w procesie produkcyjnym, które mogą spowodować zmiany migracji ołowiu i kadmu. 

Dokumentację taką producent lub importer ma obowiązek udostępnić na żądanie organów urzędowej kontroli. 
Żeby konsument miał pewność, że zakupiony przez niego wyrób może mieć kontakt z żywnością, wyrób ten zgodnie z art. 15 rozporządzenia (WE) nr 1935/2004 powinien być odpowiednio oznakowany. Prawidłowo oznakowany wyrób powinien:
→ zawierać szczegółowe wskazówki dotyczące jego użytkowania, np. łyżka do zupy lub symbol, którego wzór zawiera Załącznik II do rozporządzenia,
→ jeśli jest to konieczne, zawierać specjalne zalecenia, których należy przestrzegać w celu bezpiecznego i właściwego używania,
→ nazwę lub nazwę handlową oraz adres lub informację o siedzibie producenta, przetwórcy lub sprzedawcy odpowiedzialnego za wprowadzenie wyrobu do obrotu, mającego siedzibę we Wspólnocie,
→ odpowiednie oznakowanie lub oznaczenia identyfikacyjne zapewniające możliwość śledzenia drogi materiału lub wyrobu, w celu ułatwienia procesu kontroli, wycofywania wadliwych produktów z rynku, udzielania informacji konsumentom oraz przypisania odpowiedzialności.

Powyższe informacje:
→ powinny być widoczne, czytelne i nieusuwalne.
→ w sprzedaży detalicznej muszą znajdować się na materiałach i wyrobach albo na ich opakowaniu, lub na etykietach umieszczonych na materiałach i wyrobach albo na ich opakowaniu,
→ powinny być podane w języku łatwo zrozumiałym dla nabywców.

Państwo Członkowskie, w którym dany materiał lub wyrób znajduje się w obrocie, może zastrzec, aby na jego terytorium dane na etykiecie podawane były w jednym lub kilku językach urzędowych Wspólnoty. Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością wprowadzone do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z art. 55 Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, są znakowane w języku polskim (Dz. U. z 2020r. poz. 2021). Materiały i wyroby mogą być również znakowane w innych językach. 
Gdy z przyczyn technicznych informacje te lub zawierająca je etykieta nie może zostać umieszczona na materiałach lub wyrobach, muszą zostać zawarte w ulotce wyraźnie widocznej dla nabywców i umieszczonej w bezpośrednim sąsiedztwie materiałów i wyrobów. 
Pomimo istniejących wymogów prawnych są na szczeblu unijnym obszary wymagające uzupełnienia. Brak jest na przykład szczegółowych środków prawnych dotyczących wymagań, norm i limitów dla wyrobów z papieru, metali i stopów, farb drukarskich i klejów, gumy, szkła i wielu innych. Niektóre państwa członkowskie wprowadziły w tych obszarach własne zasady opisane w krajowych środkach prawnych.

PRZYPISY
¹ Rozporządzenie (WE) NR 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylające dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG.
² Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 stycznia 2008 r. w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z innych tworzyw niż tworzywa sztuczne przeznaczonych do kontaktu z żywnością, Dz.U. Nr 17 poz. 113.
³ Dyrektywa Rady z dnia l5 października 1984 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących wyrobów ceramicznych przeznaczonych do kontaktu ze środkami spożywczymi, 84/500/EWG.
⁴ Scientific Opinion of the Panel on Contaminants in the Food Chain on request from the European Commission on cadmium in food, The EFSA Jurnal, 2009; 980, pp. 1-139.