Wydarzenia

"Promieniotwórczość naturalna - co nowego dla podmiotów wprowadzających wyroby na rynek?"

Aktualne Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2020 r. w sprawie materiałów budowlanych, w przypadku których oznacza się stężenie promieniotwórcze izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-232, wymagań dotyczących dokonywania tych oznaczeń oraz wartości wskaźnika stężenia promieniotwórczego, o której przekroczeniu informuje się właściwe organy (Dz.U.2021, poz. 33), wydano na podstawie art. 6b ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1792).

Nowe Rozporządzenie uchyla/zastępuje dotychczasowe rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań dotyczących zawartości naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-228 w surowcach i w materiałach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza żywego, a także w odpadach przemysłowych stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartości tych izotopów (Dz. U.2007, nr 4, poz. 29).

Wydanie nowego dokumentu było długo wyczekiwane, ale także wywołało niemałe zamieszanie na rynku. Dlaczego?

A mianowicie uchylone RRM z dnia 2 stycznia 2007 r. dotyczyło surowców, materiałów budowlanych oraz odpadów przemysłowych stosowanych w budownictwie. Ponadto wskazywało różne wymagania zależnie od przeznaczenia badanego materiału. W szczególności dla 4 grup:

1. surowce i materiały budowlane stosowane w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi lub inwentarza żywego
2. odpady przemysłowe stosowane w obiektach budowlanych naziemnych wznoszonych na terenach zabudowanych lub przeznaczonych do zabudowy w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz niwelacji takich terenów
3. odpady przemysłowe stosowane w częściach naziemnych obiektów budowlanych nie wymienionych w p. 2 oraz do niwelacji terenów nie wymienionych w p. 2
4. odpady przemysłowe stosowane w częściach podziemnych obiektów budowlanych, o których mowa z p. 3, oraz w budowlach podziemnych, w tym w tunelach kolejowych i drogowych, z wyłączeniem odpadów przemysłowych wykorzystywanych w podziemnych wyrobiskach górniczych

Obowiązujące RRM z dnia 17 grudnia 2020 (Dz.U.2021, poz. 33) dotyczy wyłącznie materiałów budowlanych i nie odnosi się do pozostałych tj. surowców oraz odpadów przemysłowych. W załączniku 1 do rozporządzenia określono listę materiałów budowlanych, w których przed ich wprowadzeniem do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oznacza się stężenie promieniotwórcze naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-232, a są to:

1. Materiały budowlane zawierające naturalnie występujący materiał promieniotwórczy:

1.1. łupek ałunowy;

1.2. kwarcyt;

1.3. pochodzenia magmowego:

1.3.1. granitoidy:

1.3.1.1. granit;

1.3.1.2. sjenit;

1.3.2. ortognejs;

1.3.3. porfir;

1.3.4. tuf wulkaniczny;

1.3.5. pył wulkaniczny (pucolana);

1.3.6. lawa.

2. Materiały budowlane zawierające pozostałości z sektorów przetwarzających naturalnie występujący materiał promieniotwórczy:

2.1. popioły lotne;

2.2. fosfogips;

2.3. żużel fosforowy;

2.4. żużel cynowy;

2.5. żużel miedziowy;

2.6. czerwony szlam (pozostałość po produkcji aluminium);

2.7. pozostałości po produkcji stali;

2.8. materiał skalny po eksploatacji i przeróbce rud uranu.

Nowe rozporządzenie przyniosło nowe wymagania nie tylko odnośnie obszarów zastosowania, ale także wymagań dotyczących określanych parametrów. Obecnie określa się wyłącznie wskaźnik I, a pozostałe wskaźniki f1 i f2 zostają pominięte. Zmianie uległo wymaganie dotyczące izotopu toru. Dotychczas w wymaganiach wskazywany był izotop toru Th-228, w tej chwili rozporządzenie wskazuje oznaczać stężenie promieniotwórcze izotopu promieniotwórczego toru Th-232. Poniższa tabela zawiera krótkie podsumowanie zmian jakie nastąpiły w podejściu do tematu oznaczania stężeń promieniotwórczych izotopów promieniotwórczych na naszym rynku.

Przy stosowaniu się do wymagań nowego rozporządzenia należy pamiętać o ustawie Prawo Atomowe (Dz. U. 2019 poz. 1792), która to w jasny sposób wskazuje definicję materiału budowlanego, brzmiącego, iż:

MATERIAŁ BUDOWLANY – wyrób budowlany przeznaczony do włączenia w sposób trwały do budynku lub jego części, którego właściwości użytkowe mają wpływ na właściwości użytkowe budynku w odniesieniu do narażenia jego mieszkańców na promieniowanie jonizujące (Dz.U. 2019, poz. 1792 Art. 1 punkt 10b).

Zaliczenie do grupy materiałów budowlanych np. betonu czy pustaków ceramicznych nie budzi kontrowersji. Natomiast pojawiają się wątpliwości czy badaniu podlegają wyroby budowlane będące surowcem do produkcji tychże materiałów takie jak np. popiół lotny. Wielu dostawców m.in. popiołu lotnego, właśnie zadaje sobie pytanie czy ich wyrób nie zostanie odrzucony ze względu na przekroczenia wymagań ustawodawcy. Niestety prawdą jest, że większość (jak nie wszystkie) popiołów lotnych występujących na rynku mają wskaźnik I większy niż 1. Takie obawy wydają się być niezasadne. Zgodnie z definicją podaną w Prawie Atomowym popiół lotny stanowi jedynie surowiec do produkcji materiałów budowlanych (beton, pustak ceramiczny), a nie jest on włączony w sposób trwały do budynku. Należy bowiem pamiętać, że tylko takie materiały budowlane podlegają obligatoryjnemu badaniu, przed wprowadzeniem na rynek (zgodnie z zapisami aktualnych wymagań).

Powyższe porusza kolejny ważny, z punktu widzenia oceny bezpieczeństwa materiału budowlanego, zapis znajdujący się w Art. 6 Rozporządzenia. Mianowicie, jeżeli wartość wskaźnika I jest większa niż 1 oznacza to możliwość przekroczenia poziomu odniesienia dla narażenia zewnętrznego ludzi na promieniowanie gamma emitowane przez materiały budowlane wewnątrz pomieszczeń wynoszącego 1mSv rocznie oraz konieczność poinformowania o przekroczeniu wartości tego wskaźnika organów nadzoru budowlanego.  

Jak widać, ustawodawca nie wprowadza wymogu spełnienia kryterium wartości wskaźnika „I” nie większego od 1. Problematyczne jest określenie poziomu narażenia zewnętrznego ludzi na promieniowanie gamma emitowane wewnątrz pomieszczeń przez materiały budowlane określone w przepisach wydanych na podstawie art. 6b ustawy (Dz.U.2021, poz. 33). Ustawa uwzględnia w szczególności (zgodnie z zapisami Art. 5b punkt 5 ustawy Prawo Atomowe):

1. wartość wskaźnika stężenia promieniotwórczego naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-232
2.       przeznaczenie budynku, w którym materiał budowlany ma być zastosowany;
3.       planowane zastosowanie materiału budowlanego w budynku

Przekroczenie wartości wskaźnika I implikuje jedynie konieczność powiadomienia organów nadzoru budowlanego.

Biorąc pod uwagę powyższe sugerowanie wymogu zapewnienia wartości wskaźnika „I” nie większego od 1 wydaje się nadużyciem, ponieważ należy wziąć pod uwagę szereg innych czynników, aby określić poziom narażenia na promieniowanie.

Istotną informacją dla producentów materiałów budowlanych jest częstotliwość pobierania próbek w celu dokonania oznaczeń stężenia promieniotwórczego naturalnych izotopów promieniotwórczych. Zgodnie z zapisami Art. 3 punkt 1. RRM, częstotliwość uzależniona jest od procesu technologicznego w sposób zapewniający reprezentatywność tych próbek. W praktyce oznacza to, że Producent powinien we własnych procedurach określić częstotliwość pobierania próbek do badań według swojej najlepszej wiedzy oraz biorąc pod uwagę specyfikę produkcji. Zwykle zmiany takie jak:

• nowe źródło surowców,
• nowy rodzaj surowców,
• nowa receptura
• itp.

pociągają za sobą konieczność weryfikacji poziomu narażenia na promieniowanie jonizujące.

Kończąc warto wskazać, że aktualne rozporządzenie w zakresie swojej regulacji wdraża dyrektywę Rady 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiającą podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego. Wspomniane rozporządzenie zostało notyfikowane przez Komisję Europejską w dniu 4 września 2020 r., pod numerem 2020/0550/PL, zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. Przedstawia sposób funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. poz. 2039 oraz z 2004 r. poz. 597), które wdraża postanowienia dyrektywy (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 września 2015 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (ujednolicenie) (Dz. Urz. UE L 241 z 17.09.2015, str. 1).

Artykuł przygotowała:
mgr inż. Anna Rolka
p.o. Lider Grupy Badawczej Inżynieria Materiałowa
Łukasiewicz – Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych 

Żródło: IZOLACJE